Bu iki sözcük halk arasında çoğu zaman birbirinin yerine kullanılmaktadır. Ahlak ve etik sözcükleri birbiriyle ilintili olmalarına rağmen aynı anlamı taşımazlar.
Ahlak; toplumun kabul ettiği, bireylerin benimsediği kültürel, yöresel, geleneksel doğru ya da yanlış davranışlar, eylemler, tutumlar bütünüdür. Ahlaki normlar toplumdan topluma, yöreden yöreye farklılıklar gösterebilir. Bir toplumda bir davranış veya eylem biçimi suç sayıldığı halde başka bir toplumda aynı eylem veya davranış suç sayılmayabilir. Ahlaki kurallara bakış açısı aynı ülke içerisinde bile yöreden yöreye, hatta aileden aileye farklılıklar gösterebilir.
Etik ise ahlak demek değildir. Etik, ahlaki değerler üzerinde neyin doğru neyin yanlış olduğunu irdeleyen, sistemleştiren bir felsefi yaklaşımdır. Etik, insan hayatı ve yeryüzünde bulunan tüm canlıların yaşam hayatına olması gereken saygıyı irdeler, sorgular yol gösterir. Bu konuda söylenecek o kadar çok söz var ki, bunların hepsini burada anlatmak mümkün değildir. Ancak başlık olarak geçmek gerekir. Eğitim Etiği, Tıp Etiği, Yöneticilik Etiği, Siyaset Etiği, Sanat Etiği, Basın Etiği vb. gibi yaşamın her alanına uyarlanabilir.
Ahlak, bir bireyin ya da toplumun fiilen yaşadığı kuralalar bütünü iken, Etik; bu kuralları analiz eder, gerekçelendirir, sistematize eder. Ahlak ve etik birbiriyle ilişkilidir ancak birbirinin alt kümesi değildirler. Ahlak, oynanmakta olan bir oyunun kurallar bütünü olduğu halde Etik; bu kuralların neden öyle olduğunu öneren, ya da gerektiğinde yeni kurallar koyan oyun kuramcısıdır.
Ahlaki kuralların kaynağı toplum, gelenekler, kültür ve din olduğu halde, Etiğin kaynağı akıl yürütme, felsefi düşünce ve bilimsel analizdir.
Ahlaki değerler ve etik değerlerden her ikisi de iyi-kötü, doğru-yanlış kavramlarıyla ilgilenirler ve davranışları yönlendirme işlevi görürler.
Mesleki hayatta etik ilkelerden birkaçını şöyle sıralayabiliriz: Doğruluk, yeterlilik, adalet, yasallık, eşitlik, tarafsızlık, güvenirlilik, yasa dışı eylemlere karşı direnme, mesleğe bağlılık, hukukun üstünlüğü, hümanizma, eşitlik.
Etik olmayan ilkelerden birkaç örnek: Kayırma, ayrımcılık, yıldırma, sömürü, ihmal, dalkavukluk, yolsuzluk, yetersizlik, hakaret-küfür, mobbing, bedensel ve cinsel taciz, görev ve yetkiyi kötüye kullanma vb. Etik ilkelere birkaç örnek verelim:
Bir insanın çocuğunun iyi bir işe girip çalışmasını bir babanın istemesi onurlu ve ahlaki bir davranıştır. Milletvekilisiniz kızınızı hak etmediği halde, o işi yapabilecek daha iyi insanlar varken yetkinizi kullanarak rahat ve paralı bir işe yerleştiriyorsanız, etik olmayan bir fiil işlemiş sayılırsınız. Örneklerini çok yaşadık, çok gördük (kayırma).
Öğretmenin sınıfta anlatacağı dersi bilmemesi, öğrencileri yetersizliği nedeniyle sindirmesi; doktorun kendini yetiştirmeyip hastalarına isabetli teşhis koyamaması veya yaptığı yanlış ameliyat sonrası hastaların zarar görmesi (yetersizlik).
Bir öğretim üyesinin hakkını arayan bir kişiye kızıp bütün sınıfı tehdit ve ağır hakaretler ederek öğrencilerini haksız yere suçlaması (hakaret-küfür).
Toplumumuzdaki eğitim sistemi içinde ve sosyal yaşamda her bireyin yaşadığı o kadar çok ahlaki ve etik kurallar ihlali vardır ki saymakla bitiremeyiz. Her yaştaki okurlarımın anılarını ve yorumlarını (celilboz@yahoo.com) adresime bekliyorum. Hazırlamakta olduğum kitabımda isminize yer vermeden, isterseniz isminizle birlikte yayımlama durumu söz konusu olacaktır. Benimle dertleşebilirsiniz.
Celil Boz (celilboz@yahoo.com)
Eğitimci Sosyolog
09/06/2025
