Uzay çalışmalarında çok büyük ilerlemeler kaydedildi. Bu çalışmalar içerisinde bir de zaman algısı var. Üç boyutlu uzayda zamanı “dördüncü boyut” olarak niteleyen bilim adamlarının olduğu gibi, “zaman diye bir kavram yoktur,” diyen bilim adamları da vardır. İleri sürülen hipotezler yanlışlanabilirliği ispat edilinceye kadar doğru kabul edilirler. Bir gün birisi çıkar o hipotezin yanlış olduğunu bilimsel olarak ispatlarsa eski hipotez çöpe atılır.
Bu yazıda söz konusu olan sıradan insanların zaman algısı. Herkesin bir zaman algısı vardır. Zamanın uzunluğu kısalığı kişiye göre değişmez. Var mıdır yok mudur, orası da insanoğlunu ilgilendirmez? Bu olgunun herkes için aynı olmasına rağmen, kişilere göre algılarda farklılıklar göstermesidir. Bu algı kişiden kişiye farklılıklar gösterdiği gibi, aynı kişinin farklı zamanlarında da farklılıklar gösterir. Yaşamın her anında o kadar çok karşılaşılan olaylar vardır ki, derinlemesine düşündüğünüzde şaşırıp kalırsınız.
Sınava girdiniz sorular zor geldiğini düşünün. Soruların cevaplama süresi uzun, zamanında bitirememe endişesi içerisindesiniz. Zaman bu durumda akıp gider. Çok çabuk geçer. Aynı sınavda sorulara çok kolay cevap veren bir kişi, zamanın yarısında soruların cevaplamasını bitirmişse ve de son on beş dakikaya kadar dışarı çıkma yasağı konulmuşsa o kişi için orada boş oturulan zaman uzar da uzar, çok zor geçer.
Burada zaman olgusu her iki kişi için aynı işlediği halde, kişinin düşüncesine göre zaman algısı farklılaşmaktadır. Birine kısa gelen zaman dilimi diğerine uzun gelmektedir. Bir başka örnek:
Çok sevdiğiniz sevgilinizle buluşacaksınız, randevu yerine yarım saat önceden geldiniz. Gözünüz yollarda, o yarım saat size yıllar gibi uzun gelir, bitmek bilmez. Beklediğiniz sevgili geldi. Hülyalara, rüyalara daldınız; o kadar mutlu saatler geçirdiniz ki, kendinizden geçtiniz. Sonra birden saate bakma gereği duydunuz. “Aaaa! Buluştuktan sonra aradan beş saat geçmiş. Seni beklerken yarım saat yıllar gibi geldi, kavuştuktan sonra bunca saat saniyeler gibi nasıl geçti anlamadım?” diye de bir cümle kurarsınız. Zamanın işleyişinde hiçbir farklılık yok. Ancak bulunulan ortam, psikososyal durum, çevre ve doğal koşullar kişilerin zaman algısını etkilemektedir. Çalışma ortamınız iyi değilse zaman ilerlemez. Tatilde zaman su gibi akar gider.
Zaman algısı genelde gençlik ve yaşlılık yıllarında ön plana çıkmaktadır. Gençler için zaman algısı yerinde sayar, ilerlemez. Gençlik hiç bitmeyecek zannedilir. Yaşlılıkta zaman algısı dağın tepesinden yuvarlanan taş gibi alabildiğine hızlıdır ve zaman ilerledikçe de ivme kazanmaktadır. Halbuki zamanın işleyişi herkes için aynıdır kimine göre hızlı, kimine göre çok yavaştır. Gerçek olan zamanda farklılık yok, algıda farklılık vardır.
Celil Boz (celilboz@yahoo.com)
Eğitimci Sosyolog
24/10/2024
